Fazla mesai hesaplama kelime anlamı olarak işçinin yasal süreler dışında çalıştırılması durumunda fazla çalışma olarak adlandırılır. İşçi 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında bazı hak ve yükümlülüklere sahiptir. Aynı şekilde işveren de bu kanun kapsamında çeşitli hak ve yükümlükleri yerine getirmekle sorumlu tutulur.
İş Hukuku işçi ve işveren arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların yanı sıra SGK’nın taraf olduğu konularla ilgili olarak da geniş bir kapsamdadır. İşçi için çalışma süresinin başlangıcı ve işin bitiş zamanı mesai olarak adlandırılır.
Kanunda belirtilen şekli ile işçi haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresi içerisinde çalıştığında mesaisini yerine getirmiş kabul edilir. Bununla birlikte işçinin haftalık 45 saat üzerinde çalışması ise fazla mesai olarak adlandırılır. Fazla çalışma ücreti hesaplanırken uzun süreli bir çalışma yapılmış ise işveren açısından hakkaniyet indirimine de gidilir. Bu oran %30’luk bir indirim imkânı sağlar.
Fazla Çalışma Ücreti İspatı
İşçi ve işveren aralarında başka bir anlaşma olmadığı sürece işçi haftada 45 saatlik çalışma süresi boyunca çalışabilir. Bu süre haftanın 6 gününe eşit olarak bölünebileceği gibi gün bazında değişken de olabilir. Bununla birlikte haftalık 45 saatlik sürenin aşılmaması gerekir.
İşçi 45 saatten daha az çalışma süresine göre de anlaşmış olabilir. İşveren ile işçinin yapmış olduğu sözleşme uyarınca 45 saatten az çalışma süresine göre anlaşılmış olsa dahi fazla mesai hesaplaması yapılırken haftalık 45 saat üzerinden fazla mesai alacağı hesaplanır.
İşçi için en önemli ispat aracı ücret bordrosudur. İşçi ve işveren uyuşmazlık yaşadığında mahkemeden önce arabuluculuk kurumuna gitmek zorundadır. Arabuluculuk kurumundan istenilen sonuçlar elde edilemediğinde ise mahkemeye müracaat edilebilmesi mümkün olur.
Fazla Mesai Ücretinin Hesaplaması
Fazla mesai olarak adlandırılan durum işçinin haftalık 45 saatlik çalışma süresinin üzerinde çalıştırılması halinde ortaya çıkar. İşçi günlük 11 saatlik çalışma süresine sahiptir ve bu sürenin dışına çıkılması durumunda da gün bazında fazla mesai yapmış kabul edilir.
İş Kanunu 41. Maddesi ile fazla mesainin nasıl yapılacağı hakkında bilgiler yer alır. Sağlık kuralları bakımından 7,5 saat ve daha az süreli çalışma koşullarında işçi bu sürelerin üzerinde çalıştırılamaz. Gece çalışan işçiler için de mesai süresi bellidir. Maden ve kanalizasyon işçileri için de geçerli olan bazı kurallar bulunur.
Fazla mesai yapması söz konusu olmayan bu meslekler arasında tünelde çalışan işçilerin durumuna da yer verilmesi gerekir. Bu işçiler fazla mesai yapamayan gruptadır. Bunun yanı sıra bu tür işlerin hazırlık ve planlama süreçlerinde fazla mesai yapılabilir.
Fazla Mesai Ücretini Talep Edemeyen Meslek Sahipleri
Fazla mesai alacağı gece çalışan işçiler bakımından 7,5 saatin üzerine çıkıldığında yürürlüğe girer. İşçi haftalık 45 saati aşmasa dahi gece 7,5 saati aşan süre ile çalıştığında fazla mesai alacağına hak kazanır. Bu durumda da işveren fazla mesai borcunu işçiye ödemekle yükümlü olur.
Fazla çalışma ücreti hesaplaması yapılırken ise bazı konulara dikkat edilir. Dinlenme süreleri fazla mesai ücreti hesaplamasına dahil edilmez. İşçinin işverenin verdiği işi yapmaya hazır olduğu anda ve işin bitimine kadar geçecek sürede çalışmış kabul edildiği görülmektedir.
Bir şirkette yüksek maaşa mukabil çalışan üst düzey görevli kişilerin aynı iş yerinde bir başka üst düzey yönetici olmaması durumunda fazla mesai ücreti alma hakları olmaz. Ayrıca fazla mesai talep edemeyecek farklı meslek mensupları da bulunur.
4857 sayılı İş Kanunu ile belirlenen fazla çalışma ücreti konusu işçinin hangi durumlarda fazla mesai ücreti alabileceğine açıklık getirmektedir. İlaç mümessili veya apartman görevlisi gibi mesleklerde esnek çalışma saatleri dikkate alınarak fazla mesai alacağı hakkı ortaya çıkmamaktadır.
Fazla Mesai Yaptırılması Söz Konusu Olmayan İşçiler
Fazla mesai yaptırılamayan işçiler merak edilir. Bu konuda 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çeşitli düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Fazla çalışma ücreti haftalık 45 saatin üzerinde çalışan işçiler için geçerlidir. Bunun yanı sıra bazı çalışanlar söz konusu olduğunda fazla mesai ücreti uygulamasından yararlanamamaktadırlar.
- 18 yaşını doldurmamış işçiler,
- Hamile olan işçiler,
- İşçi yeni doğum yaptığında,
- İşçi kısmi süreli iş sözleşmesine istinaden çalışıyor ise,
- Sağlık durumu hakkında doktor raporuna sahip olan işçiler.
Fazla Çalışma Ücreti Davasında Zamanaşımı Süresi
4857 saylı İş Kanunu işçilerin fazla mesai alacakları hakkında yasal düzenlemeleri yapar. İşçi haftada 45 saatlik yasal çalışma süresinin üzerinde çalıştırıldığında fazla mesai yapmış kabul edilir. Bu durumda da fazla çalışma ücreti almaya hak kazanır. 45 saatlik süre haftanın 6 gününe eşit olarak bölünebilir ya da farklı zaman aralıkları şeklinde ayarlanabilir.
İşçi fazla mesai ücreti almaya hak kazandığında işveren bunu ödemekle yükümlüdür. Taraflar arasında uyuşmazlık çıkması durumunda ise işçinin mahkemeye müracaat etme hakkı bulunur. Mahkeme başvurusu yapılmadan önce işçi ve işveren arasında anlaşma sağlamak üzere arabuluculuk müessesesi devreye girer.
Buradan istenilen sonuç alınamadığı takdirde ise işçi dava açma hakkını kullanır. Dava açılırken ise dava dilekçesine ek olarak arabuluculuk sonuç belgesi de ilave edilir. Fazla mesai alacağı dava zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir. Dava açacak olan tarafın süresi içerisinde bu davayı açmış olması gerekir. Aksi halde hak kaybı yaşanır. Dava için İş Mahkemesi’ne başvuru yapılır.
Fazla Çalışma Ücreti Ödenmezse İşçilerin Kanuni Hakları
4857 sayılı İş Kanunu işçi ve işveren arasındaki pek çok konuya açıklık getirmektedir. İşçilerin ve işverenlerin hakları da bu kanun çerçevesinde güvence altına alınır. İşçi fazla çalışma ücreti almaya hak kazandığı halde bu ödemeyi yapmayan işverene karşı iş görme borcunu yerine getirmeme hakkına sahiptir.
İşveren ise işçi iş görme borcunu yerine getirmediği takdirde bu işi başkasına yaptıramamaktadır. İşveren işçi yerine bir başkasını da çalıştıramaz. İşçi hukuki haklarını kullanabilir ve haklı bir nedene dayanarak iş sözleşmesini feshedebilir.
Fazla Mesai Ücreti Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
İş Hukuku geniş kapsamda birçok konuyu ele alan bir hukuk dalıdır. Kendine özgü bir yapısı olan İş Hukuku kapsamında çeşitli konular açıklığa kavuşturulur. İş Mahkemeleri İş Hukuku’nu ilgilendiren konulardaki davalara bakar.
Fazla mesai alacağı işçi ve işveren arasında ortaya çıkan çalışma ilişkisinden doğan bir haktır. İşçi kanunda yer alan süresi içinde mesai yaptığında ek bir ücret alacağı hakkı olmaz. Oysa haftalık 45 saatin üzerinde çalıştırıldığında fazla mesai alacağı hakkı işçi için söz konusu olur.
İşçi ve işverenin uyuşmazlıkları çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Tazminat alacakları, fazla mesai alacakları ya da SGK’nın taraf olduğu davalarda İş Mahkemeleri’ne müracaat edilir. İş Mahkemesi ‘ne başvuru yapılmadan önce ise arabuluculuk müessesesi devreye girer.
İşçi ve işveren fazla mesai alacağı ile ilgili olarak karşı karşıya kaldığında İş Mahkemeleri görevli mahkemedir. Yetkili mahkeme ise davalının dava açtığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Bu davalarda işçinin ücret bordrosu yasal belge değerindedir ve ispat aracı olarak önemli bir evraktır. Fazla mesai alacağı kanunda ön görülen sürelerin dışında çalıştırılan işçilerin almaya hak kazandığı ücretlendirmeye verilen isimdir. 4857 sayılı İş Kanunu bu konuyu ilgilendiren düzenlemeleri kapsar.
